Γράφει ο ΝΑΣΟΣ ΝΑΛΜΠΑΝΤΗΣ
Μέρος 1ο
Πότε εφευρέθηκαν; Πως αναπτύχθηκαν; Τι σχέση έχουν;
Είναι οι δύο σημαντικότερες δημιουργικές συνιστώσες της εικόνας. Αυτά τα δύο μέσα θα αναλύσουμε περιληπτικά αλλά ουσιαστικά παρακάτω. Ο τρόπος και ο τόπος συνύπαρξης και η ανάγκη πολλών δημιουργών να μεταπηδούν από το ένα μέσο στο άλλο.
Τι είναι η διεύθυνση φωτογραφίας και τι ο φωτογράφος πλατώ; Σινεμά για φωτογράφους και φωτογράφοι στο σινεμά. Κοινά τεχνικά μέσα και στοιχεία. Κοινές τεχνικές και τρόποι φιλμαρίσματος. Βασικές διαφορές και δυσκολίες του κάθε μέσου. Φωτογραφία και Κινηματογράφος κοινή θεματολογία και τρόποι προσέγγισης όπως ντοκιμαντέρ, τέχνη, διασκέδαση κ.τ.λ.
Μία εικόνα δύο μέσα… Μία εικόνα δύο προσεγγίσεις… Μία εικόνα δύο δρόμοι…
Camera obscura, κοινός πρόγονος και φυσικό φαινόμενο που αποτελεί λόγο ύπαρξης των δύο τεχνών. Οι πρώτες φωτογραφίες αποτελούν ουσιαστικά απλές προβολές εικόνων πάνω σε κάποια επιφάνεια. Ως πρώτη φωτογραφική “μηχανή” μπορεί να θεωρηθεί ένα σκοτεινό δωμάτιο ή κουτί (camera obscura). Σε μία τέτοια κατασκευή οι ακτίνες του φωτός μεταδίδονται μέσα από μία μικρή οπή και σχηματίζουν πάνω στην απέναντι επιφάνεια ένα αντεστραμένο είδωλο των αντικειμένων έξω από το δωμάτιο ή κουτί. Ο Αριστοτέλης περιγράφει τον τρόπο που λειτουργεί η απλούστερη φωτογραφική μηχανή, η γνωστή ως camera obscura τον 4ο π.Χ. αιώνα. Η βελτίωση της συσκευής προήλθε με την προσθήκη ενός κοίλου φακού στην οπή εισόδου του φωτός, πράγμα που έκανε το είδωλο περισσότερο ακριβές και ξεκάθαρο. Μεγάλο μειονέκτημα αποτελούσε το γεγονός ότι η απλή camera obscura δεν μπορούσε να διατηρήσει τα είδωλα των αντικειμένων άρα έπρεπε να γίνει μηχανική αντιγραφή.
Την αντιγραφή με μολύβι ήρθε να ξεπεράσει η ανακάλυψη της φωτογραφίας. Ο Γάλλος ερευνητής Νικηφόρος Νιεπς (Nicéphore Niépce) κατάφερε να αποτυπώσει απευθείας σε “θετικό” την πρώτη φωτογραφία της ιστορίας το 1826, χάρη στη χρήση ενός παραγώγου του πετρελαίου. Για την αποτύπωση της φωτογραφίας αυτής απαιτήθηκε έκθεση στο φως για διάστημα οκτώ ωρών και το θέμα της ήταν οι στέγες των παραθύρων του χωριού Chalon-sur-Saone της Γαλλίας. Ο Νιεπς ονόμασε την τεχνική του ηλιογραφία και προσπάθησε να τη διαδώσει. Παράλληλα με τον Νιεπς, ο ζωγράφος Λουί Ζακ Μαντ Νταγκέρ (Louis Jacques Mande Daguerre) προσπαθούσε να επιδοθεί στην άμεση αποτύπωση ειδώλων μέσω της camera obscura και ήταν ο ίδιος που πρότεινε στον Νιεπς να συνεργαστούν εμπορικά. Αν και ο Νταγκέρ δεν είχε ιδιαίτερες επιστημονικές γνώσεις, μετά το θάνατο του Νιεπς, το 1833, επιδόθηκε στην τελειοποίηση της μεθόδου του και τελικά τα κατάφερε, επινοώντας τη μέθοδο της νταγκεροτυπίας, την οποία ανακοίνωσε και επίσημα το 1839 στην Ακαδημία Επιστημών και Καλών Τεχνών. Η μέθοδος αυτή βασίστηκε στη δημιουργία μιας θετικής φωτογραφίας και ως τεχνική ήταν παραπλήσια αυτής που χρησιμοποιούν οι σύγχρονες μηχανές τύπου Πολαρόιντ. o Νταγκέρ πέτυχε να πουλήσει μάλιστα τα δικαιώματα της νταγκεροτυπίας στο Γαλλικό δημόσιο.
Καταλυτικό ρόλο στην εφεύρεση του κινηματογράφου διαδραμάτισε η ανακάλυψη και διάδοση της φωτογραφίας, στα μέσα του 19ου αιώνα. Μία από τις πρώτες και ιδιαίτερα σημαντικές αναλύσεις της κίνησης με τη βοήθεια φωτογραφικής μηχανής, έγινε περίπου το 1878, όταν ο Βρετανός φωτογράφος Έντγουιρντ Μάιμπριτζ έχοντας καταφέρει να αναπτύξει μεθόδους διαδοχικής φωτογράφισης, απεικόνισε την κίνηση ενός αλόγου αποδεικνύοντας τότε, πως κατά τη διάρκεια του καλπασμού του υπάρχουν στιγμές που τα πόδια του δεν έχουν επαφή με το έδαφος. Την ίδια περίπου εποχή, ο Γάλλος φυσικός Ετιέν Μαρέ κατόρθωσε να συλλάβει φωτογραφικά το πέταγμα ενός πουλιού με τη βοήθεια μιας φωτογραφικής μηχανής με τη δυνατότητα να αποτυπώνει 12 στιγμιότυπα ανά λεπτό. Με αυτές τις συνεχόμενες φωτογραφίες ξεκίνα η ιδέα της καταγραφής της κίνησης με άμεσο τρόπο.
Πρόδρομοι του κινηματογράφου ήταν οι σκηνές ειδικού φωτισμού με παραπετάσματα που δημιουργούσαν εντυπωσιακές σκιές, είδος θεάματος που έστηναν πλανόδιοι σε λαϊκές αγορές της κεντρικής Ευρώπης. Τα σημαντικότερα ίσως επιτεύγματα σχετικά με την ανάπτυξη της κινηματογραφικής τεχνικής έγιναν στα τέλη του 1880, με κυριότερο ίσως, την εφεύρεση του κινητοσκοπίου από τον Ουίλλιαμ Ντίκσον, ο οποίος εργαζόταν στα εργαστήρια του Τόμας Έντισον. Το κινητοσκόπιο ήταν μία μηχανή προβολής, με δυνατότητα να προβάλλει την κινηματογραφική ταινία σε ένα κουτί, το οποίο ήταν ορατό μόνο από έναν θεατή, μέσω μιας οπής. Το 1895 προβλήθηκε η πρώτη κινηματογραφική ταινία σε μορφή bioskop στο Βίντεργκαρτεν του Βερολίνου. Στη Γαλλία, οι αδελφοί Ογκύστ και Λουί Λυμιέρ, βασιζόμενοι στο κινητοσκόπιο των Ντίκσον και Έντισον, εφεύραν τον κινηματογράφο (cinematographe). Στις 28 Δεκεμβρίου του 1895, έκαναν και την πρώτη δημόσια προβολή, στο Παρίσι. Η ημερομηνία αυτή αναφέρεται από πολλούς ως η επίσημη ημέρα που ο κινηματογράφος με την σημερινή του γνωστή μορφή έκανε την εμφάνισή του. Εκείνη τη δημόσια προβολή παρακολούθησαν συνολικά 35 άτομα επί πληρωμή και προβλήθηκαν δέκα ταινίες συνολικής διάρκειας περίπου δεκαπέντε λεπτών. Οι πρώτες κινηματογραφικές ταινίες ήταν μικρής διάρκειας, παρουσιάζοντας συνήθως στατικά, μία σκηνή της καθημερινότητας.
Ο κινηματογράφος ως τέχνη. Ένας από τους πρώτους κινηματογραφιστές που χρησιμοποίησε την διαθέσιμη τεχνική της εποχής με σκοπό την παραγωγή ταινιών κάτω από όρους τέχνης ήταν ο Ζωρζ Μελιέ, ο οποίος θεωρείται και από τους πρώτους κινηματογραφικούς σκηνοθέτες. Οι ταινίες του πραγματεύονταν θέματα από το χώρο του φανταστικού, ενώ η ταινία του Ταξίδι στη Σελήνη (Le voyage dans la lune, 1901) υπήρξε πιθανότατα η πρώτη που προσπάθησε να περιγράψει ένα ταξίδι στο διάστημα. Επιπλέον, εισήγαγε τεχνικές οπτικών εφέ, ενώ για πρώτη φορά πρόβαλε έγχρωμες ταινίες, χρωματίζοντας την κινηματογραφική ταινία (καρέ) με το χέρι.
Εκτιμάται ότι το 1908, στις Ηνωμένες Πολιτείες υπήρχαν περίπου 10.000 κινηματογράφοι. Οι ταινίες της εποχής είχαν διάρκεια δέκα έως δεκαπέντε λεπτών, αλλά σταδιακά η διάρκειά τους αυξήθηκε. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920, ο κινηματογράφος παρέμενε χωρίς ήχο (βουβός κινηματογράφος) και συχνά οι προβολές ταινιών συνοδεύονταν από ζωντανή μουσική. Η ιστορία του ηχογραφημένου κινηματογραφικού ήχου ξεκίνησε το 1926, όταν η Warner Brothers παρουσίασε μία συσκευή (Vitaphone), η οποία έδινε τη δυνατότητα αναπαραγωγής μουσικής. Στα τέλη του 1927, κυκλοφόρησε η ταινία The Jazz Singer, η οποία αν και κατά το μεγαλύτερο μέρος της ήταν βουβή, υπήρξε η πρώτη που περιείχε διαλόγους.
Ανάμεσα στις πρώτες συνθετικές μεθόδους προσθήκης χρώματος, υπήρξε η Technicolor, η οποία τελειοποιήθηκε το 1941 (Monopack Technicolor), αν και παρέμενε ακριβή λόγω των περίπλοκων σταδίων διαχωρισμού και εμφάνισης των χρωμάτων. Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, εμφανίστηκε επιπλέον το έγχρωμο αρνητικό φιλμ της εταιρίας Eastman Kodak, το οποίο δεν απαιτούσε διαδικασία διαχωρισμού των χρωμάτων.
Η ιδέα του κινηματογράφου ως μορφή τέχνης ξεκίνησε το 1911 με τη γέννηση της Έκτης Τέχνης του Ριτσιότο Κανούντο. Η Φορμαλιστική θεωρία, με επικεφαλής τους Ρούντολφ Άρνχαιμ, Μπέλα Μπαλάζ, και Σίγκφριντ Κρασάουερ, τόνισαν πώς ο κινηματογράφος διέφερε από την πραγματικότητα και ως εκ τούτου θα μπορούσε να θεωρηθεί έγκυρη καλή τέχνη. Ο Γάλλος κριτικός Αντρέ Μπαζέν αντέδρασε ενάντια σε αυτήν τη θεωρία υποστηρίζοντας ότι η καλλιτεχνική ουσία μιας ταινίας έγκειται στην ικανότητά της να αναπαράγει μηχανικά την πραγματικότητα, όχι στις διαφορές της από την πραγματικότητα, και αυτό οδήγησε στη ρεαλιστική θεωρία.
Ο κινηματογράφος θεωρείται ότι έχει την δική του γλώσσα. Ο Τζέιμς Μόνακο έγραψε ένα κλασικό κείμενο σχετικά με τη θεωρία του κινηματογράφου, με τίτλο “Πώς να διαβάσετε μια ταινία”, που ασχολείται με αυτό. Ο σκηνοθέτης Ίνγκμαρ Μπέργκμαν είπε: «Ο Αντρέι Ταρκόφσκι για μένα είναι ο μεγαλύτερος σκηνοθέτης, αυτός που εφεύρεσε μια «νέα γλώσσα», αληθινή στη φύση του κινηματογράφου, καθώς συλλαμβάνει τη ζωή ως αντανάκλαση, τη ζωή ως όνειρο.
