6+1 σπουδαίοι Έλληνες φωτογράφοι των τελευταίων 200 ετών…

Γράφει ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΑΠΙΚΟΣ ΡΩΜΟΥΔΗΣ

Το 2021 είναι η χρονιά επέτειος 200 ετών από την έναρξη της Ελληνικής επανάστασης και την παλιγγενεσίας του Ελληνικού έθνους. Όμως κατά την διάρκεια αυτών των ετών υπάρχουν ορισμένοι φωτογράφοι που έκαναν γνωστά τη χώρα μας, τους εαυτούς τους και τα έργα τους σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης.

1. ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ

Ο Πρώτος Έλληνας φωτογράφος ήταν ο Φίλιππος Μαργαρίτης γεννήθηκε στην Σμύρνη το 1810. Σπούδασε ζωγραφική στην Ρώμη με υποτροφία του Ελληνικού Κράτους. Mε την επιστροφή του στην Ελλάδα διδάσκει στο πολυτεχνείο, στο «Σχολείο των τεχνών» όπως λεγόταν τότε. Το 1847 μαθαίνει την τεχνική της Νταγκεροτυπίας και έτσι το 1849 αποφασίζει να ανοίξει το πρώτο φωτογραφείο στην πλατεία Κλαυθμώνος της Αθήνας. Φωτογράφησε μνημεία της Αθήνας, ήρωες της επανάστασης καθώς, και τα πρώτα βασιλικά ζεύγη της Ελλάδας και της καλής κοινωνίας. Μάλιστα λόγω της ειδικότητας του ως ζωγράφος ορισμένες τις επιχρωμάτιζε. Απεβίωσε το 1892 στο Βύρτσμπουργκ της Γερμανίας όμως οι βάσεις που άφησε είναι διαχρονικές.

2. ΝΙΚΟΛΑΣ ΤΟΜΠΑΖΗΣ

Το 1894 στο κτήριο της Ελληνικής πρεσβείας Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας γεννήθηκε ο Νικόλαος Τομπάζης. Ήταν ο γιος του πρέσβη της Ελλάδας όμως ο πατέρας του τον ενέγραψε δημότη της Ύδρας λόγω οικογενειακής καταγωγής. Ωστόσο εργάστηκε στην εταιρία Rallis Bros στην Ινδία μέχρι την συνταξιοδότηση του και έπειτα εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα. Η Ενασχόληση του με την φωτογραφία ξεκίνησε από νεαρή ηλικία, χαρακτηριστικά δείγματα είναι η καταγραφή των αρχαιολογικών χώρων και βουνών της Ελλάδας σε ηλικία 16 ετών με ένα χειροποίητο λεύκωμα με τίτλο «Ελλάς – Περιηγήσεις 1912-1916» με μια φωτογραφική μηχανή την «Box Brownie No 2» επίσης έκανε μια ορειβατική αποστολή στο όρος Σικίμ των Ιμαλαΐων, αποτέλεσμα της οποίας ήταν η έκδοση του «Account of a Photographic Expedition to the Southern Glaciers of Kangchenjunga in the Sikkim Himalaya» που διοργάνωσε το 1925. Μετά την συνταξιοδότηση του το 1945 ασχολήθηκε επίσημα με την αρχαιολογική φωτογραφία και σε συνεργασία με την αρχαιολογική εταιρεία παρακολούθησε τις ανασκαφές στο Ασκητάριο Ραφήνα, στη Βραυρώνα και τη Μερέντα που πραγματοποιούνταν από τους αρχαιολόγους Τάκη Θεοχάρη και Ιωάννη Παπαδημητρίου. Παράλληλα συνεργάστηκε με το υπουργείο Τουρισμού για την φωτογράφιση μνημείων. Το 1962 περιηγήθηκε στο Άγιο Όρος αποτυπώνοντας τις αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες των Μονών καθώς και στιγμές από την καθημερινότητα των μοναχών. Κομμάτι της δουλειάς του στο Άγιο Όρος εκτέθηκε από το Βρετανικό Συμβούλιο σε έκθεση που διοργανώθηκε με τον τίτλο: «Νικολάου Τομπάζη, Φωτογραφική Έκθεση Αγίου Όρους». Επίσης υπήρξε μέλος της Royal Photographic Society στο Λονδίνο καθώς και ταμίας της Photographic Society στην Καλκούτα. Τιμήθηκε με τη διάκριση του μέλους της Fédération de l’Art Photographique της Ελβετίας. Τέλος 1997 τα παιδιά του δώρισαν το αρχείο του, το οποίο αριθμεί περί τα 30.000 αρνητικά, στο Μουσείο Μπενάκη ενώ ο ίδιος πέθανε το 1986.

3. ΒΟΥΛΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

Η Πρώτη γνωστή Ελληνίδα φωτογράφος ήταν η Βούλα Παπαϊωάννου που γεννήθηκε το 1898 στη Λαμία όμως μεγάλωσε και σπούδασε στην σχολή καλών τεχνών της Αθήνας. Κατά την διάρκεια της δεκαετίας 1930 φωτογραφίζει τα εκθέματα του Εθνικού αρχαιολογικού μουσείου, ενώ την περίοδο της κατοχής στην Ελλάδα (1941-1944) απεικονίζει κοινωνικά θέματα στα αστικά κέντρα. Με το τέλος του 2^ου παγκοσμίου πολέμου αναλαμβάνει την διεύθυνση του φωτογραφικού τμήματος της UNRRA (United Nations Rehabilitation Relief), με την ιδιότητα αυτή φωτογραφίζει τις σκληρές συνθήκες διαβίωσης στην Ελληνική ύπαιθρο όλη τη περίοδο 1940-1950. Καθώς επίσης υπήρξε και ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρείας (Ε.Φ.Ε).  Δυστυχώς μια ασθένεια στα μάτια, την αναγκάσει να σταματήσει να φωτογραφίζει όμως η εκφραστική δύναμη στη φωτογραφία βρίσκεται σε 12500 αρνητικά που το 1976 μέσω προσωπικής δωρεάς βρίσκεται στο μουσείο Μπενάκη. Απεβίωσε το 1990 στην Αθήνα.

4. ΕΛΛΗ ΣΟΥΓΙΟΥΛΤΖΟΓΛΟΥ-ΣΕΡΑΪΔΑΡΗ

Το 1899 στο Αϊδίνι της Τουρκίας γεννήθηκε η Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη. Μορφωμένη στην Δρέσδη στα θέματα της ζωγραφικής αλλά, την κέρδισε η φωτογραφία. Παράλληλα με την εγκατάσταση της οικογένειας στην Αθήνα του 1924,  φτιάχνει το πρώτο της εργαστήριο στην οδό Ερμού και ασχολείται με τη φωτογράφιση πορτρέτων και θεματικών ενοτήτων για το υπουργείου πολιτισμού. Απαθανάτισε με ζωντάνια πορτρέτα προσφύγων (όπως και η ίδια ήταν), και σημαντικές προσωπικότητες της εποχής. Σάλο της εποχής προκάλεσε όταν το 1929 έκανε γυμνές ή ημίγυμνες την Ακρόπολη της Μόνα Πάεβα (Mona Paeva) και της πρώτης μπαλαρίνας της Opera Comique όπου δημοσιεύτηκαν τη ίδια χρονιά στο Γαλλικό περιοδικό Illustration. Την περίοδο του Μεταξά στο υπουργείο τουρισμού αναλαμβάνει να διακοσμήσει με τις φωτογραφίες της το Ελληνικό περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση της Νέας Υόρκης με τρόπο τέτοιο ώστε να αποδείξει τη φυλετική συνέχεια των Eλλήνων κάνοντας ένα γιγαντιαίο κολλάζ που παρ’ όλες τις επικρίσεις των κριτικών η ίδια ήταν ευχαριστημένη με το αποτέλεσμα. Παρέμεινε στην Νέα Υόρκη μέχρι το 1966 αποκτώντας το καλλιτεχνικό όνομα Nelly’s,  κάνοντας δράσεις όπως Δελφικές γιορτές του Σικελιανού και της γυναίκας του Εύας Πάλμερ το 1927 και κατ’ αποκλειστικότητα το 1930 και την φωτογράφηση των ολυμπιακών αγώνων του Βερολίνου το 1936. Γυρίζοντας στην Ελλάδα, μένει με τον σύζυγό της Άγγελο Σεραϊδάρη στη Νέα Σμύρνη μετατρέποντας το διαμέρισμα τους σε φωτογραφικό μουσείο. Το 1989 δημοσίευσε την αυτοβιογραφία της και  δωρίζει το μεγαλύτερο κομμάτι του έργου της στο Μουσείο Μπενάκη. Τιμήθηκε με το παράσημο του Ταξιάρχη του Φοίνικα, με βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ εξέδωσε πολλά λευκώματα και παρουσίασε τα έργα της σε πολλές εκθέσεις. Πέθανε στη Νέα Σμύρνη Αττικής το 1998.

5. ΣΠΥΡΟΣ ΜΕΛΕΤΖΗΣ

Το 1906 στην Ίμβρο γεννήθηκε ο Σπύρος Μελέτζης. Ο Πρώτος σταθμός με την φωτογραφία του με τα καΐκια στην παραλία της Αλεξανδρούπολης για την οποία κέρδισε το πρώτο βραβείο στην έκθεση της Θεσσαλονίκης το 1924. Το 1927 μετακομίζει οικογενειακώς στην Αθήνα από την Αλεξανδρούπολη. Τα μυστικά της φωτογραφίας τα έμαθε  από τον Γεώργιο Μπούκα (φωτογράφος της βασιλικής οικογένειας). Το 1937 φωτογραφίζει την ελληνική ύπαιθρο στην Ήπειρο. Στην περίοδο της Αντίστασης (1941-1944) ακολουθεί και φωτογραφίζει τους αντάρτες στην Πελοπόννησο και Ευρυτανία που οδήγησε την κοινωνία να τον χαρακτηρίσει αριστερό. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα η εύρεση εργασίας ήταν δύσκολη ωστόσο συνεχίζει να φωτογραφίζει σε διαφορές περιοχές της Ελλάδας όπως η Αλεξανδρούπολη και την Σαμοθράκη, σε αρχαιολογικούς χώρους, μουσεία ενώ την δεκαετία του 50′ φωτογραφίζει πολιτικούς όπως τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη, Γεώργιο Ράλλη, Γιώργο Παπανδρέου, τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και άλλες και προσωπικότητες της τέχνης. Το 1953 το έργο του παρουσιάζεται – διακρίνεται – τιμάται σε Ρότσεστερ, Μπέρμινχαμ και Μπουένος Άιρες. Το 1955 μέσω σύμβασης με το δημόσιο, φωτογραφίζει δημόσια έργα στον Έβρο. Το 1957 εργάζεται ως φωτογράφος δημόσιων έργων και περιοδεύει φωτογραφίζοντας σε όλη την Ελλάδα με εντολή του υπουργείου συγκοινωνιών και υποδομών. Τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης σκηνοθετεί ντοκιμαντέρ για την Σουηδική τηλεόραση με θέμα την Εθνική Αντίσταση και αρχίζουν να εκδίδονται τα βιβλία του από το 1974 με το βιβλίο «Με τους Αντάρτες στα βουνά» και το τελευταίο εκδόθηκε το 2005 με τίτλο «Θράκη από το αρχείο του Σπύρου Μελετζή» σε κείμενο της Νίνας Κασσιανού. Ο Ίδιος απεβίωσε το 2003 στην Αθήνα.

6. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΑΡΙΣΙΑΔΗΣ

Το 1911 γεννήθηκε ο Δημήτρης Χαρισιάδης που ήταν έμπορος και φωτογράφος. Το ενδιαφέρον του στη φωτογραφία εμφανίστηκε από πολύ νωρίς. Μάλιστα στην ταράτσα του σπιτιού του είχε ένα αυτοσχέδιο σκοτεινό θάλαμο ενώ σε ηλικία 16 ετών κέρδισε το δεύτερο βραβείο σε διαγωνισμό στην Σκωτία. Σπούδαζε χημικός στην Λωζάνη αλλά διέκοψε λόγω οικονομικών δυσκολίων που είχε η οικογένεια. Μετακόμισαν και έζησε κάποια χρόνια της ζωής του στην Ινδία αλλά γύρισαν πίσω στην Αθήνα πριν την αρχή του 2^ου παγκοσμίου πολέμου. Στον ελληνοϊταλικό πόλεμο κατατάσσεται ως έφεδρος αξιωματικός και φωτογράφος του Ελληνικού στρατού. Μετά την έναρξη της γερμανικής επίθεσης, στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, τον Απρίλιο του 1941, κλήθηκε να επιστρέψει στην Αθήνα καθώς ήταν γλωσσομαθής. Λόγω των διασυνδέσεων που είχε και μέσω των λήψεων του ήρθε κατατοπιστική βοήθεια απο το εξωτερικό. Όταν έληξε η κατοχή φωτογράφισε την Αμερικάνικη βοήθεια, τα Δεκεμβριανά, την ανασυγκρότηση έργων στην Ελλάδα και έγινε διερμηνέας στην επίσκεψη του Τσώρτσιλ. Επιπλέον υπήρξε από τους ιδρυτές της Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρείας το 1952 και πήρε μέρος μεταξύ άλλων στις εκθέσεις «The Family of Man» στη Νέα Υόρκη το 1955, «Greece seen by eleven Greek photographers» στο Σικάγο το 1957, «The Pace of the European» στο Μόναχο το 1959. Καθώς από το 1956 έως το 1985 διατηρούσε το φωτογραφικό πρακτορείο «Δ.Α. Χαρισιάδης» με το συνεργάτη του Διονύση Ταμαρέση. Τέλος υπήρξε και φωτογράφος του Εθνικού Θεάτρου. Ο Δημήτρης Χαρισιάδης πέθανε το 1993 και το 1997 το αρχείο του περιήλθε στο Μουσείο Μπενάκη.

7. ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΕΧΡΑΚΗΣ

Τελευταίος αλλά εξίσου σημαντικός Έλληνας φωτογράφος είναι ο Γιάννης Μπεχράκης . Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1960 ενώ σπούδασε φωτογραφία στα Athens School of Arts and Technology και στο Πανεπιστήμιο Μίντλσεξ στο Λονδίνο. Την διετία 1985-86 διετέλεσε ως φωτογράφος στην Αθήνα ενώ το 1987 προσλήφθηκε στο πρακτορείο Reuters καθώς ένα χρόνο αργότερα του προσφέρετε μόνιμη θέση στο πρακτορείο με βάση την Αθήνα. Η πρώτη του αποστολή ήταν τον Ιανουάριο του 1989 στην Λιβύη. Έκτοτε, ήταν παρών στα μεγαλύτερα γεγονότα παγκοσμίως όπως στην κηδεία του Χομεϊνί στο Ιράν, τις αλλαγές στην Ανατολική Ευρώπη – τα Βαλκάνια, στους πολέμους σε Κροατία, Κόσοβο, Τσετσενία, Σιέρρα Λεόνε, Σομαλία, Αφγανιστάν, την Αραβική Άνοιξη στην Αίγυπτο, στη Λιβύη και την Τυνησία. Επίσης, κάλυψε την διαμάχη Ισραηλινών-Παλαιστινίων και όλα αυτά μέχρι το 2010. Εκείνη τη χρονιά επίσημα επιστρέφει στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στη πρώτη γραμμή να καταγράψει με τη μηχανή του την ένταση των γεγονότων μέσω των διαδηλώσεων και της οικονομικής κρίσης. Λίγο αργότερα το 2015 καταγράφει την προσφυγική κρίση της Ευρώπης που είναι στην Ειδομένη. Τέλος το 2018 ήταν η τελευταία του πρόκληση να φωτογραφίσει πρόσφυγες πάνω σε ένα σαπιοκάραβο που έπλεε πάνω στην Αδριατική θάλασσα παραμονές Χριστουγέννων της χρονιάς εκείνης. Απέκτησε αρκετά βραβεία όπως  ο τίτλος του «Έλληνα φωτορεπόρτερ της χρονιάς» επί 7 φορές από την Fuji. Το 1999, το 2002 και το 2003 αναγορεύτηκε κορυφαίος Ευρωπαίος φωτορεπόρτερ της χρονιάς από τη Fuji στο Λονδίνο, τη Βαρκελώνη και τη Ρώμη αντίστοιχα. Το 2000 στο Άμστερνταμ του απενεμήθη το πρώτο βραβείο στην κατηγορία «Ειδήσεις» στον παγκόσμιο φωτογραφικό διαγωνισμό WORLD PRESS PHOTO ανάμεσα σε 4.000 φωτογράφους από 122 χώρες και 40.000 φωτογραφίες την πιο σημαντική παγκόσμια διάκριση στον χώρο της φωτογραφίας, του φωτογράφου της χρόνιας για το 2015 από την Guardian. Στις 2 Μαρτίου 2019, ο πολυβραβευμένος Έλληνας φωτορεπόρτερ άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 59 ετών, ύστερα από σκληρή και άνιση μάχη με τον καρκίνο στην Αθήνα.

Εν κατακλείδι, όλες αυτές οι προσωπικότητες, παρά τα βραβεία, βιβλία, διακρίσεις κλπ γράφοντας και ερευνώντας για αυτούς, συνειδητοποίησα, πως δε κοιτούσαν τόσο τα μεγάλα αλλά το πως να γίνουν καλύτεροι άνθρωποι για εκείνους και όλους εμάς, που βλέπαμε – θαυμάζαμε, βλέπουμε – θαυμάζουμε και θα βλέπουμε – θαυμάζουμε για πολλά χρόνια ακόμη. Ζήτω η Ελλάδα ζήτω οι Έλληνες!!!